મેરે પિયા ચલે પરદેશ – હરનિશ જાની

મારી પત્નીએ જ્યારે પ્રસ્તાવ મૂક્યો કે આ વરસે વેકેશનમાં એવા દેશમાં જવું છે કે જેના સંબંધો અમેરિકા સાથે ફ્રેન્ડલી હોય તો મારે કહેવું પડ્યું કે ફલોરિડા જઈએ. ત્યાં જ આપણને ફ્રેન્ડલી આવકાર મળવાની શક્યતા છે. જો યુરોપ અને મિડલ ઈસ્ટમાં જવું હોય તો અમેરિકન પાસપોર્ટ કરતાં તારી સાડી વધુ કામ લાગશે. અમારા ઘરમાં દર વરસે વેકેશનમાં ક્યાં જવું એની ચર્ચા થાય છે. છેવટે કાંઈ ન સૂઝે તો સારે જહાંસે અચ્છામાં પહોંચી જઈએ છીએ. પરંતુ ઈન્ડિયા જવું એ વેકેશન નથી. એડવેન્ચર છે. જ્યાં શું કરવું એના કરતાં, શું ન કરવું એનું લિસ્ટ લાંબુ હોય છે. હું કહું છું કે ઈન્ડિયા જઈએ છીએ ત્યારે બે વખતે આનંદ આવે છે. જ્યારે પ્લેન લેન્ડ થાય છે ત્યારે અને જ્યારે પ્લેન ટેક ઑફ કરે લે છે ત્યારે. ઘણી વખત વેકેશનમાં એટલા થાકી જઈએ છીએ કે ઘેર આવીને વરસ આરામ કરવો પડે છે.

અમદાવાદમાં બે સ્થળો વચ્ચેનું અંતર પૈસામાં દર્શાવાય છે. ‘તમારે અમારે ત્યાં આવવું હોય તો તમારે ત્યાંથી પચાસ રૂપિયાની રિક્ષા પડશે.’ જ્યારે અમેરિકામાં અંતર સમયમાં ગણાય છે. ‘તમારાથી અમે એક કલાક દૂર છીએ.’ મજાની વાત એ છે કે કોઈને અંતર કેટલા કિલોમીટરનું છે એની ખબર નથી. પરદેશ જવા માટે પ્લેનની મુસાફરીમાં તો પૈસા અને સમય બન્નેની ગણતરી થાય છે. આપણે ઓછામાં ઓછા સમયમાં પહોંચાડનાર એરલાઈન્સ પસંદ કરીએ છીએ. દુ:ખની વાત એ છે કે તેમાં એરપોર્ટ પર પહોંચવાના કલાકો, એરપોર્ટ ઉપર બેસી રહેવાના કલાકો તથા ઊતર્યા પછી ઘેર જવાના ટ્રાફિકના કલાકો ગણવાના ભૂલી જઈએ છીએ. એ વાત કૉફીમાં સુગર સબ્સ્ટિટ્યૂટ ઈકવલ વાપરીને સાથે મીઠાઈ ખાવા બરાબર છે.

તેમાં જો કોઈ ગ્રુપમાં ટુર લેવાની હોય તો જમણ પણ ગણવું પડે. પાંચસો જાતની બ્રેડના શહેર પેરિસમાં ખીચડી ન મળે તો મહાઉપાધિ અને બસો જાતના ચીઝના દેશ બેલ્જિયમમાં કાંદા-લસણ વિનાનું જમણ ન મળે તો આ જન્મારો બગડે. અમારા એક મિત્ર જે વીસ વરસથી અમેરિકા રહે છે તેમણે હજુ સુધી પેરિસ કે રોમ નથી જોયું, કારણ કે એમને ઘરની ખીચડી જ ભાવે છે. અને પરદેશમાં, ઘરના જેવા ભોજનની કોઈ ટ્રાવેલ એજન્ટ ગેરન્ટી નથી આપતો.

આ મુસાફરી કોણે કરવાની છે ? સ્ત્રીએ કે પુરુષે ? તો લગેજનું વિચારવાનું રહ્યું. પુરુષ કેટલા દિવસની મુસાફરી છે તે વિચારીને કપડાં અને બીજો સામાન લેશે. સ્ત્રીઓને એ ગણિત ન ફાવે. સ્ત્રીઓ ખૂબ સમજદાર હોય છે. જ્યારે પોતાની બેગ પૅક કરે તો બધી જાતના વિચાર કરીને પૅક કરે છે. ધારો કે ધરતીકંપ થાય અને સાડી પર ચા ઢોળાય અને સાડી બગડે તો ? તેથી બીજી એ જ જાતની અને એ જ કલરની સાડી લેવી જરૂરી છે. પછી ભલેને સાડીઓ પાછી લાવવી પડે. પેરિસમાં પહેરેલી સાડી તે કાંઈ રોમમાં પહેરાય ? અને એફિલ ટાવર પર પહેરેલાં સેંડલ ફરીથી પહેરીને વૅટિકન સીટીમાં જઈએ અને કોઈ આપણને એના એ સેંડલ પહેરેલાં જુએ તો ? કોઈ શું વિચારે એ વિચારથી જ મરવા જેવું લાગે ! ધારો કે રોમમાં કે દિલ્હીમાં ‘સુનામી’ આવે અથવા વરસાદ પડે અને પહેરેલાં સેંડલ તણાઈ જાય તો ? બેક અપમાં એવાં જ સેંડલની બીજી જોડ સાથે રાખવી જરૂરી છે. એવા વરસાદ કાયમ હોય છે. એટલે બે દિવસની મુસાફરી હોય તોય પાંચ-છ જોડી સેંડલ અને સ્નિકર્સ હોવાં જરૂરી છે. ન કરે નારાયણ અને આપણે બૂટ-ચંપલ વિનાના થઈ જઈએ તો ? એ ન પરવડે.

પુરુષને એકનાં એક કપડાં આખો દિવસ ચાલે. સ્ત્રીને જુદા જુદા પ્રસંગ પર જુદાં જુદાં વસ્ત્રો જોઈએ. મતલબ કે મુસાફરીમાં દિવસની ત્રણ જોડ તો જોઈએ જ. અને ત્રણ દિવસની મુસાફરી હોય તો ઓછામાં ઓછી નવ જોડ કપડાં જોઈએ અને બીજી ત્રણ જોડ એક્સ્ટ્રા, મુસાફરીમાં વાપર્યા વિના ઘેર પાછી લાવવા માટે. સાથે કપડાં લઈ જઈએ તો પહેરવાં જ પડે એવું કાંઈ જરૂરી નથી. મને ખાતરી છે કે જ્યારે સીતાજી ભગવાન રામ સાથે વનમાં જવા તૈયાર થયાં હશે ત્યારે તેમણે આગલી રાતે છ બેગો તૈયાર કરી હશે. જે જોઈને લક્ષ્મણે કૈકેયીને કમ્પ્લેઈન કરી હશે કે માતાજી, અમારે પહેરેલ વસ્ત્રે વનમાં જવાની શરત કરો નહીં તો સજા તમે રામને કરી છે અને સીતાજીનો સામાન ઊંચકી ઊંચકીને હું તમારી સજાનો ભોગ બનીશ. કોક ડાહ્યા માણસે કહ્યું છે કે જ્યારે તમે લાંબા પ્રવાસે જાઓ તો બેગમાં એક બાજુ સાથે લઈ જવાનાં કપડાં મૂકવાનાં અને બીજી બાજુ સાથે લઈ જવાના પૈસા મૂકવાના. હવે જેટલાં કપડાં છે તેને અડધાં કરો અને જેટલા પૈસા છે તેને ડબલ કરો. હવે ટ્રિપની તૈયારી કરો.

નાનપણમાં મારી બા સાથે વેકેશનમાં રાજપીપળાથી મારે મોસાળ, છોટા ઉદેપુર જતાં ત્યારે અમારા લગેજમાં પાણીનો કુંજો અને નાસ્તાનો પિત્તળનો ડબ્બો પણ ભેગો સાથે ઉમેરાતો. હવે મારી બા શુકન-અપશુકનમાં માનતી. એટલે અઠવાડિયા પહેલાં સારા શુકનમાં બેગમાં એક કપડું મૂકી દેવાનું. પછી પ્રવાસને દિવસે સારા શુકનમાં ચોઘડિયાં પ્રમાણે પસ્તાની એક બેગ ઘરની બહાર ગોઠવી દેવાની. પછી ભલેને બપોરની ટ્રેન હોય. નીકળતી વખતે મારા મિત્ર સવાઈ દરજીને કહેવામાં આવે કે ગમે ત્યાંથી ગાય શોધી કાઢ અને એને મારતો મારતો લાવી અમારા ઘર પાસે દોડાવ. જેથી અમે ગાયના શુકને ઘર છોડી શકીએ. સામાનમાં પાંચ-સાત દાગીના થતા. દરેક જગ્યાએ સમાન ઊંચકવા મજૂર મળતા, પરંતુ સામાન ગણવાની જવાબદારી મારી હતી. આજે વિચારું છું તો નવાઈ લાગે છે એ મુસાફરીની. સિત્તેર-એંસી કિલોમીટરની મુસાફરીમાં આખો દિવસ જતો. તેમાં રાજપીપળાથી પોઈચા સુધી બસમાં. પોઈચાથી નર્મદા નદીની હોડીઓ સુધી ચાલવાનું. હોડીમાં નર્મદા પાર કરીને ચાંદોદ સ્ટેશને પહોંચવા ગામમાં ચાલવાનું. ચાંદોદથી ટ્રેનમાં ડભોઈ અને ડભોઈ જંક્શન પર ભગવાન જાણે કેટલો વખત પડી રહેતા. ખાતા, ઊંઘતા, રમતા, કંટાળતા અને ટ્રેન માટે, બાનો જીવ લેતા. સાંભળ્યું છે કે આજે મુસાફરી હવે નર્મદા પર બંધાયેલા પુલને કારણે બે-ત્રણ કલાકમાં પતે છે. હા, હવે સમય બચે, પરંતુ પેલી આખા દિવસની મુસાફરીની મજા ક્યાં ?

યુરોપની સાથે સાથે, હવે ઓસ્ટ્રેલિયા, ન્યુઝીલૅન્ડ, રશિયા, ચાઈના પણ વૅકેશનના લિસ્ટમાં ઉમેરાયાં છે. કોલંબસની જેમ એકલા ફરવા જવાની મજા છે, પરંતુ કોલંબસની જેમ ભટકવું પડે. એકલા ફરવા ગયા હોઈએ તો દિવસનો મોટો ભાગ જગ્યાઓની પૂછતાછમાં જાય. તે ઉપરાંત વેજિટેરિયન વાનગીઓ શોધવામાં જાય અને જેટલો સમય બચે તેમાં ભૂખ્યા પેટે રઝળપાટનો થાક ઉતારવાનો. અને લિસ્ટમાં ન હોય એવાં સ્થળોની મુલાકાત લેવાય, કારણ કે ખોટી ટ્રેન કે બસ પકડી હોય. ગ્રુપમાં ગયા હોઈએ તો સારો એવો સમય બચે. અને જ્યારે આપણને કોઈ મુસીબત પડે તો બીજા પણ દુ:ખી થાય છે એનો સંતોષ રહે. હવે આ જુદી જુદી ટુર એજન્સીઓ વચ્ચે ગ્રાહકો મેળવવાની હરીફાઈઓ થાય છે. દરેક એજન્સી પોતાના ટુરના પેકેજને લોભામણા બનાવવા પ્રયત્નો કરશે. એક કંપની તમને પેરિસમાં ખીચડી-કઢી આપશે તો બીજી કંપની ખીચડી-કઢી અને વેઢમી આપશે. આમાં અમેરિકામાં એવા ગુજરાતીઓ છે કે જેમાં મિત્રો વચ્ચે હરીફાઈ થાય. એક જણ જો અલાસ્કા જશે તો એમનો ઓળખીતો બીજા વરસે વાઈ ફરવા જતો હશે તે કેન્સલ કરીને પોતે અલાસ્કા જશે. મારા એક મિત્રએ એટલી મુસાફરી કરી છે કે દર વખતે મુસાફરીના માઈલોનો ટોટલ આપણને કહ્યા કરશે. એમના હિસાબે તેમણે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા બે વાર કરી છે. આવા લોકોએ જ આ ટ્રાવેલ એજન્સીઓને ચઢાવી મૂકી છે. એક કંપની તમને પાંચ દિવસમાં ત્રણ દેશ બતાવશે તો બીજી કંપની ત્રણ દિવસમાં પાંચ દેશ બતાવશે. એ તમને બતાવશે જરૂર. તમને દેખાય કે ન દેખાય એ તમારી જવાબદારી.

અમે ફ્રાંસથી બપોરે એક વાગ્યે બસમાં નીકળ્યા રોટરડેમ (હોલેન્ડ) જવા. વચ્ચે મને ઝોકું આવી ગયું. જ્યારે આંખ ખૂલી ત્યારે બહાર પવનચક્કીઓ દેખાવા લાગી. પત્નીને પૂછ્યું : ‘હોલેન્ડ જેવું લાગે છે. નહીં ?’
પત્ની કહે : ‘હા, હોલેન્ડ છે.’
‘તો પછી બેલ્જિયમ દેશ તો વચ્ચે આવ્યો નહીં.’
પત્ની બોલી : ‘બેલ્જિયમમાંથી બસ પસાર થઈ ત્યારે તું ઊંઘતો હતો.’
‘ઉઠાડવો હતોને મને !’ મેં કહ્યું.
‘મને જ નહોતી ખબર. પરંતુ જ્યારે હોલેન્ડ આવ્યું, ત્યારે ટુર ગાઈડે જાહેર કર્યું કે આપણે બેલ્જિયમ વટાવી હોલેન્ડમાં પ્રવેશ્યા છીએ ત્યારે મને ખબર પડી.’

અમારા ટુરના પેકેજમાં બેલ્જિયમ બતાવીશું એમ હતું. હું ઊંઘતો હતો ત્યારે ટુર ગાઈડે બિચારાએ બતાવી દીધું હતું. હવે મેં ન જોયું એમાં કોનો વાંક ? આ વાતોનો નિચોડ એટલો જ કે ન્યુજર્સી પાછા આવ્યા પછી ઘરે બેઠાં બેઠાં, એકે મટકું માર્યા સિવાય ટીવી સામે બેસીને બેલ્જિયમ જોયું. નવાઈની વાત એ કે એક દિવસના ત્રણ દેશ જોવા કરતાં ઘેર બેસીને ટીવી જોવામાં ઓછો થાક લાગે. એટલે આ વરસે ભલું આપણું ન્યુજર્સી.

 Print This Article ·  Save this article As PDF