ટ્રક-ડ્રાઈવર – યશવંત ઠક્કર

યુવાન શરીરમાં ધસમસતાં લોહીની જેમ, ટ્રક રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નંબર આઠ પર દોડતી હતી. હું ડ્રાઈવરની કૅબિનમાં ડાબી બાજુના ખૂણામાં બેઠો હતો. હું ક્યારેક રસ્તા પર, ક્યારેક દૂર દૂર સુધી લંબાયેલાં ખેતરો તરફ તો ક્યારેક કૅબિનની અંદર જ મારી નજર ફેરવી લેતો હતો. મોટા કાચની આરપાર દેખાતાં કેટલાંક દશ્યો તો મારી આંખોમાં સમાતાં પહેલાં જ છટકી જતાં હતાં. કશી રોકટોક વગર આવતો પવન, જૂનાં સંભારણાં લઈને આવતો હતો. મને બધું જ સારું સારું લાગી રહ્યું હતું. વાહનોની ઘરઘરાટી કે હોર્નના અવાજો પણ મને તાલબદ્ધ સંભળાતા હતા. વાતાવરણ જ એવું હતું કે મનગમતાં ગીત હોઠ પર રમવા આવી ચડે. થોડાંક ગીતો મારા હોઠે રમવા આવ્યાં પણ ખરાં અલબત્ત, બહુ જ હળવે હળવે !

મારી આગળ જ બારીમાં ટ્રકનો કલીનર, પોતાનું અર્ધું શરીર બારીની બહાર રાખીને બેઠો હતો. તે જરૂર પડ્યે પાછળ આવી રહેલાં વાહનોને હાથથી સાઈડ બતાવવાની ફરજ બજાવતો હતો. તેનાં કપડાં કાળાં અને ચીકણા પદાર્થો વડે ખરડાયેલાં હતાં. તેના માથાના વધેલા વાળ પવનમાં ઊડ્યા કરતા હતા. હું ક્યારેક ક્યારેક તેનો પૂરેપૂરો ચહેરો જોઈ શકતો હતો. મને એ ચહેરો જાતજાતની આબોહવાથી ખરડાયેલો લાગ્યો હતો. તેના અસલ ચહેરા વિષે હું કશું ચોક્કસ અનુમાન કરી શક્યો નહોતો. પરંતુ મેં મારા સ્વભાવ મુજબ એવી ધારણા તો બાંધી જ હતી કે તેનો અસલ ચહેરો નર્યાં કલીનરનો જ નહિ; પણ એક ભાઈ, દીકરા, બાપ કે પ્રિયતમનો પણ હશે.

મારી જમણી બાજુએ એક મુસાફર વાતોડિયો સ્વભાવ લઈને બેઠો હતો. તેનામાં રહેલા ગામડાના સંસ્કારો છાના નહોતા રહેતા. તેણે મને ‘ક્યાં રહો છો’ ને ‘ક્યાં જાઓ છો’ જેવા પ્રશ્નો પૂછ્યા હતા. હું પોતે પણ મૂળ ગામડાનો જ માણસ હોવાથી એક જમાનામાં મને એવા પ્રશ્નોના જવાબ હોંશે-હોંશે આપવાનું ગમતું હતું. પરંતુ શહેરમાં લાંબો વસવાટ કર્યા પછી, મને અજાણ્યા સાથે વધારે વાતચીત કરવાના જોખમોથી દૂર રહેવાની ટેવ પડી ગઈ હોવાથી મેં તેને ટૂંકા ને ટચ જવાબો આપ્યા હતા. વાતચીતમાં નહિ ઊતરવાની મારી ઈચ્છાને તે માણસ સમજી ગયો હશે, તેથી તેણે પોતાની બીજી બાજુએ ખૂણામાં બેઠેલા એક ભરવાડ સાથે વાતચીત શરૂ કરી હતી. ભરવાડ પોતાના બંને પગ બેઠક પર જ રાખીને, જાણે પોતાના ઘરની ઓસરીએ ખાટલામાં જ બેઠો હોય એમ નિરાંતે બેઠો હતો. તેનો ડંગોરો ડ્રાઈવરે પહેલેથી જ કૅબિનના આગળના ભાગમાં મુકાવી દીધો હતો. તેના ચહેરા પર સુકાઈ ગયેલી નદીઓ જેવી કરચલીઓ પડી ગઈ હતી. તેના બંને ગાલમાં પડેલા ખાડા તેના મોઢાના અંદરના ખાલીપાની ચાડી ખાતા હતા. ઘેટાંનો રંગ ધરાવતી તેની મૂછો તેની ઉંમરને માન આપતી હોય એમ નીચે તરફ ઝૂકી ગયેલી હતી. ટ્રકની ઝડપ અને વારંવારના આંચકા છતાંય તેના માથા પરનો લાલ ફેંટો અડીખમ રહેતો હતો. તે ભરવાડ પોતાની આંખોમાં કેટલાંય ઘેટાંબકરાંની સાથે જિંદગીનાં વીતેલાં વર્ષોને સાચવીને બેઠો હોય એમ લાગતું હતું.

મારી બાજુમાં બેઠેલા માણસે પોતાના ખિસ્સામાંથી બીડીની જૂડી ને બાકસ કાઢ્યાં. તેણે બીડીવાળો હાથ ડ્રાઈવર તરફ લંબાવ્યો પણ ડ્રાઈવરે ઈશારાથી ના પાડી. તેણે કલીનર તરફ હાથ લાંબો કર્યો તો કલીનરે પણ ના પાડી. મારી અનિચ્છાને સમજી ગયો હોય કે ગમે તેમ તેણે મને આગ્રહ કર્યો નહિ. છેવટે ભરવાડે તેનું માન રાખ્યું. થોડીવારમાં જ કેબિનમાં તમાકુની ગંધ ફેલાઈ ગઈ. એ ગંધ મને મારા ગામડે લઈ ગઈ. શિયાળાની રાત્રે કોઈને ત્યાં સત્યનારાયણની કથા ચાલતી હોય ત્યારે; દૂર ફળિયામાં ખાટલે બેઠેલા ગામના દરબારો, કુંભારો કે આહીરો તમાકુની આવી જ ગંધ ફેલાવતા…. એ બધું મને સાંભરી આવ્યું. હું મારા ગામલોકોના ચહેરાઓને યાદ કરવાની રમતે ચડ્યો. નાના ને મોટા… સીધા ને માથાભારે, નબળા ને ખમતીધર એવા કૈંક કેટલાય લોકોના ચહેરાઓ; હું એક-પછી-એક સંભારી રહ્યો હતો ત્યાં જ મને પોતાને ખ્યાલ આવ્યો કે ડ્રાઈવરે મારા ચહેરા તરફ એક નજર નાખી હતી. એટલું જ નહિ પણ પોતાના હોઠ પણ મલકાવી લીધા હતા.

ડ્રાઈવર મજબૂત બાંધાનો હતો. તેણે લુંગી અને ભડકામણા રંગવાળું ખમીસ પહેર્યાં હતાં. તેની દાઢી વધેલી હતી અને મૂછો વળ ચડાવેલી હતી. તેનો ચહેરો ટ્રક-ડ્રાઈવર માટે જરૂરી એવા હાવભાવથી ભરેલો ને ડરામણો હતો. તેની મોટી આંખોમાં થાક, કંટાળો ને ઉજાગરો જાણે કે કાયમી ધામો નાખીને પડ્યા હતા. છતાંય તેના સ્નાયુબદ્ધ હાથ તેની શક્તિ અને સહનશીલતાનું પ્રદર્શન કરતા હોય એ રીતે સ્ટીયરિંગ પર ગોઠવાયેલા હતા. તેના વાળ ટૂંકા અને ઊભા ઓળેલા હતા. તેણે કપાળ પર મોટો રૂમાલ બાંધેલો હતો. તેને જોઈને જ મને એવું લાગતું હતું કે તે ટ્રક-ડ્રાઈવર જ થવા સર્જાયેલો હતો. ટ્રક-ડ્રાઈવર ખાસ બોલતો નહોતો. પરંતુ ક્યારેક ટ્રાફિકમાંથી રાહત મળતાં તે કલીનર સાથે, ડીઝલની કે ટ્રકની મરામત અંગેની કે પછી પાછળ રહી ગયેલી કોઈ ગાડી બાબતની ટૂંકી વાતચીત કરી લેતો હતો. તેનો અવાજ પણ તેના શરીરને શોભે એવો બુલંદ હતો. ટ્રક-ડ્રાઈવર અને કલીનર બંને પોતપોતાની દુનિયામાં એટલા મશગૂલ લાગતા હતા કે જાણે ટ્રકમાં બેઠેલા ત્રણ મુસાફરોનું એમની નજરમાં કોઈ અસ્તિત્વ જ નહોતું. પણ ના. એવું નહોતું. ડ્રાઈવરની નજરમાં મારું અસ્તિત્વ તો હતું જ. તેણે પોતાની અણીદાર નજર મારા ચહેરા પર નાખી હતી. જે મારા ધ્યાનમાં આવી ગયું હતું. વળી તેણે પોતાના હોઠ પરનો મલકાટ છુપાવવા ધાર્યો હોય તો પણ મારાથી છૂપો રહ્યો નહોતો.

ત્યારબાદ, તેની એવી નજર મેં એક નહિ પણ ત્રણત્રણ વખત પકડી પાડી. ને ત્રણેય વખતના એના હોઠ પરના મલકાટે મને ગડમથલમાં મૂકી દીધો. મને થયું કે નક્કી, મારા ચહેરા પર એવું કશું છે, જે જોઈને ડ્રાઈવર વારંવાર મલકાય છે. મેં મારા ચહેરા અને માથા પર મારો હાથ સહજતાના ડોળ સાથે ફેરવી લીધો. પણ મારા હાથમાં કશું જ વાંધાજનક આવ્યું નહિ. ‘ડ્રાઈવર શું જોઈને પોતાના હોઠ મલકાવતો હશે ?’ એ પ્રશ્ન મારા મનને મૂંઝવવવા લાગ્યો. હું અટકળો બાંધતો હતો એ દરમ્યાન કલીનરે ભાડું ઉઘરાવવાનું શરૂ કર્યું. મારી બાજુમાં બેઠેલા બંને મુસાફરો પાસેથી ભાડું લીધા પછી તેણે મારા તરફ હાથ લાંબો કર્યો. હું મારા ખિસ્સામાંથી પૈસા કાઢતો હતો એ જ વખતે ડ્રાઈવરે તેને કહ્યું કે : ‘એમનું ભાડું નથી લેવાનું.’ હવે તો મારા આશ્ચર્યનો પાર નહોતો. હું ડ્રાઈવર તરફ એકીટશે જોઈ રહ્યો. તેનું ધ્યાન ગાડી ચલાવવામાં હતું. મેં માન્યું કે તેને મજાક સૂઝી હશે. બાકી મારી પાસેથી ભાડું ન લેવાનું કોઈ કારણ નહોતું. કલીનર તો ફરીથી બારીમાં ગોઠવાઈ ગયો હતો. ડ્રાઈવર ફરીથી મારી સામે જુએ ત્યારે કારણ પૂછી લેવાની અધીરાઈ સાથે હું એમ જ બેસી રહ્યો. ટ્રાફિકમાંથી રાહત મળતાં તેણે જ મને પૂછ્યું :
‘ઓળખાણ ન પડી ને ?’
‘ના.’ મેં કહ્યું.
‘આપણે બહુ વખતે ભેગા થયા છીએ. પણ હું તો તમને તમે ટ્રકમાં ચડ્યા ત્યારથી જ ઓળખી ગયો છું.’ તેના ચહેરાની અંદરથી પરિચિત ચહેરાને શોધી કાઢવા માટે હું મારી સ્મરણશક્તિની ધાર કાઢતો રહ્યો…
‘તમે ભણવામાં દર વર્ષે પહેલો નંબર લાવતા હતા ને ?’ તેણે પૂછ્યું.
‘હા. ‘ મારાથી હસી પડાયું.
‘તમારી યાદશક્તિ તો બહુ તેજ હતી ને ?’ તેણે હસતાં હસતાં પૂછ્યું. પણ તેના પ્રશ્નમાં રહેલી મજાક મારાથી છાની ન રહી.
‘હા.’ મારે જવાબ આપવો પડ્યો.
‘પણ હું તો ડફોળ હતો. અબઘડી વાંચેલું અબઘડી જ ભૂલી જાઉં એવો.’ તેણે કહ્યું. ત્યારબાદ ટ્રાફિકના કારણે અમારી વાતચીત અટકી ગઈ. મને માત્ર એટલો ખ્યાલ આવ્યો કે, આ માણસ ક્યારેક મારી સાથે ભણ્યો હશે. પણ મને કશું ચોક્કસ યાદ આવતું નહોતું. મેં એટલાં ગામો ને એટલી નિશાળો બદલી હતી કે સાથે ભણનારા તમામને યાદ રાખી શક્યો નહોતો. કેટલાંકનાં નામો યાદ હતાં તો તેમના ચહેરા ભૂલી ગયો હતો. તો વળી કેટલાક ચહેરા યાદ હતા તો તેમનાં નામો ભૂલી ગયો હતો.

‘તમારે ક્યાં ઊતરવું છે ?’ તેણે મને પૂછ્યું.
‘કરજણ ચોકડી.’ મેં કહ્યું.
‘થોડી વાર છે. ત્યાં સુધીમાં યાદ કરો. આપણે જયહિંદ વિદ્યાલયમાં આઠમું ને નવમું ધોરણ સાથે ભણ્યા હતા.’ તેણે મોટાભાગનું રહસ્ય ખોલી નાખ્યું હતું. હવે હું તેને ન ઓળખી શકું તો એ મારી ભયંકરમાં ભયંકર નિષ્ફળતા હતી. મારી સાથે આઠમા અને નવમા ધોરણમાં ભણનારા વિદ્યાર્થીઓને હું સંભારવા લાગ્યો. મને કેટલાક ચહેરા યાદ આવ્યા પણ એ ચહેરાઓનો ડ્રાઈવરના ચહેરા સાથે મેળ ખાતો નહોતો. કરજણ ચોકડી નજીક ને નજીક આવી રહી હતી ને હું વીસ વર્ષો પહેલાંના સમય સમુદ્રમાં ડૂબકી મારીને તેમ જ મારી તમામ માનસિક શક્તિને દાવમાં મૂકીને ડ્રાઈવરને ઓળખી કાઢવા માટે ઝઝૂમી રહ્યો હતો. પણ તકલીફ એ વાતની થઈ કે ડ્રાઈવરના ચહેરા સાથે મેળ ખાય એવો ચહેરો યાદ આવવાના બદલે બીજા બીજા જરૂર વગરના ચહેરાઓ મારા સ્મરણ પટ પર આવીને મને ડોકવવા લાગ્યા. મારી સ્થિતિ દયાજનક હતી… છેવટે નજર સામે કરજણ ચોકડી દેખાતાં મેં મારા પ્રયત્નો છોડીને કહી દીધું : ‘ઓળખાણ નથી પડતી, યાર.’
‘હત્ત તેરીકી !’ તેણે પોતાના કપાળ પર હાથ પછાડ્યો ને ચોકડી પાસે રસ્તાની સહેજ બાજુમાં ટ્રક ઊભી રાખી દીધી, ‘હું શંકર ડી. રાઠોડ.’ તેણે હસી પડતાં કહ્યું : ‘હું તમારી પાછળની પાટલી પર બેસતો હતો. તમારામાંથી ચોરી કરી કરીને હું પાસ થતો હતો.’
‘અલ્યા. શંકર તું !’ મેં ઊભાં થતાં કહ્યું. મારી નવાઈ અને ખુશીનો પાર નહોતો. મારી સાથે ભણનારો એક શરારતીમાં શરારતી છોકરો પૂરાં વીસ વર્ષો પછી મારી નજર સામે હતો. પણ હવે તે એક છોકરો નહોતો. એક ટ્રક-ડ્રાઈવર હતો. ઘણો બદલાઈ ચૂકેલો હતો અને મારાથી તે ઓળખાયો નહોતો. ‘તું તો યાર ઘણો બદલાઈ ગયો છે !’ મેં કહ્યું.
‘તમે પણ ક્યાં નથી બદલાયા ? તોય હું ઓળખી ગયો ને !’ તેણે કહ્યું. મને લાગ્યું કે તેણે મૂછોને વળ દેવાનું જ બાકી રાખ્યું છે.

નીચે ઊભેલા મુસાફરો ને કલીનર, હું નીચે ઊતરું એ માટે અધીરા થઈ ગયા હતા. શંકર સાથે વધારે વાતો થાય એવા સંજોગો જ નહોતા. તે પોતે પણ ઉતાવળમાં હોવાનું સમજી શકાતું હતું. હું તેની સાથે હાથ મેળવીને નીચે ઊતરી ગયો. નીચે ઊભેલા લોકો ટ્રકમાં ચડી ગયા પછી મારી અને શંકરની નજર એક થઈ. તેણે હાથ ઊંચો કરીને ‘આવજો’ કહ્યું. મેં પણ સામો હાથ ઊંચો કર્યો ને તેણે ટ્રક ઉપાડી. હું ટ્રકને જતી જોઈ રહ્યો. ટ્રકની પાછળ ‘ફિર મિલેંગે’ એવું લખ્યું હતું, પણ ક્યાં મળવું તેની નહોતી શંકરને ખબર કે નહોતી મને. ટ્રક દેખાતી બંધ થઈ એટલે મેં પગ ઉપાડ્યા. હવે હું હતો, મારું મન હતું ને મનમાં શંકરનો સણસણતા તીર જેવો સવાલ હતો : ‘તમારી યાદશક્તિ તો બહુ તેજ હતી ને ?’

 Print This Article ·  Save this article As PDF